Nữ tướng Bùi Thị Xuân (1771 - 1802) là một trong “Tây Sơn ngũ phụng thư”, là vợ Thái phó Trần Quang Diệu và là một Đô đốc của vương triều Tây Sơn. Bà là người ở thôn Xuân Hòa (nay thuộc thôn Phú Xuân, xã Bình Phú, huyện Tây Sơn, tỉnh Bình Định.

Ngày 29 tháng 7 năm 1792, vua Quang Trung đột ngột qua đời, vương triều Tây Sơn bắt đầu suy yếu. Trận Trấn Ninh – trận quyết tử chiến cuối cùng của thời kỳ “phân chia đất nước”, Bà đã sống trọn những giây phút khí tiết can trường nhất của người đại tướng cầm quân trong buổi anh tài đất nước như sao đêm rực sáng trời Nam.

Trong trận chiến oanh liệt đó, nữ tướng Bùi Thị Xuân cưỡi voi liều chết đánh riết vào lũy Trấn Ninh, nơi Nguyễn Phúc Ánh đang cố thủ, từ sáng đến chiều, máu và mồ hôi ướt đẫm áo giáp. Rồi bà còn giành lấy dùi tự tay thúc trống liên hồi. Lúc bấy giờ chúa Nguyễn cùng tướng tá đã hốt hoảng vội chia quân vượt sông Linh Giang đánh bọc hậu hòng mở đường máu thoát thân.

Nào ngờ vua Cảnh Thịnh thấy quân Nguyễn tràn qua nhiều, tưởng nguy khốn liền cho lui binh. Bùi Thị Xuân bèn nắm áo ngự bào của nhà vua để khuyên cố đánh. Nhưng khi nghe tin tướng Nguyễn Văn Trương phá tan thủy binh Tây Sơn ở cửa biển Nhật Lệ (Quảng Bình), cướp được hầu hết tàu thuyền và tướng giữ cửa Nguyễn Văn Kiên cũng đã đầu hàng; thì đội quân của bà hốt hoảng bỏ cả vũ khí, đạn dược để tháo chạy... Đây có thể nói là trận chiến đấu oanh liệt cuối cùng của bà để hòng cứu vãn tình thế. Nhưng ngờ đâu nhà Tây sơn, sau trận này thêm trượt dài trên đà suy vong, không sao gượng lại được nữa...

Trong buổi hành hình các đại tướng nhà Tây Sơn, bà đã khẳng khái trả lời vua Gia Long rằng:

“Nếu có một nữ tướng như ta nữa thì cửa Nhật Lệ không để lạnh. Nhà ngươi khó mà đặt chân được tới đất Bắc Hà...”
==//==

Trong cuộc chiến Tây Sơn – Triều Nguyễn, hay nói đúng hơn, phải là cuộc chiến Quang Trung – Nguyễn Ánh, chưa khi nào những vị đại tướng cầm quân ngang dọc khắp đất trời Nam lại nhiều và uy dũng, hào hùng, bi hùng như trong thời kỳ này, nữ tướng Bùi Thị Xuân là một trong số những vị đại tướng tiêu biểu đó.

Bà là hiện thân cho khí tiết anh hùng của người nữ nhi trời Nam. Từ Mẹ Âu Cơ bắt đầu huyền thoại Mẹ Tiên đến Bà Trưng, Bà Triệu cưỡi voi đánh giặc ngoại xâm, uy hùng giữa trăm ngàn quân giặc và cả những vị công chúa An Tư, Huyền Trân vì đại nghĩa quốc gia mà hy sinh cả cuộc đời, nữ tướng Bùi Thị Xuân đã viết tiếp bản trường ca nữ nhi anh hùng bất tận đó một cách oai hùng và bi hùng nhất.

Nguồn: Hội những người YÊU SỬ VIỆT
https://www.facebook.com/yeusuviet/photos/a.399500773432770.87498.398545340194980/1084164048299769/?type=3&theater