Hải chiến Hoàng Sa là một trận chiến giữa Hải quân Việt Nam Cộng hòa và Hải quân Trung Quốc xảy ra vào ngày 19 tháng 1 năm 1974 trên quần đảo Hoàng Sa.

Ngày 16/1/1974, Tuần dương hạm Lý Thường Kiệt (HQ-16) phát hiện các tàu ngụy trang Trung Quốc tại Hoàng Sa.

Ngày 17/1/1974, Khu trục hạm Trần Khánh Dư (HQ-4) chở theo một toán người nhái và một đội hải kích đổ bộ xuống Hoàng Sa để nhổ cờ Trung Quốc, dựng cờ Việt Nam Cộng hoà. Cùng trong ngày, hai tàu chống ngầm loại Kronstadt số 274 và 271 của Trung Quốc xuất hiện.

Ngày 18/1/1974, Trung Quốc thành lập Ban chuyên trách, quyết chiếm Hoàng Sa. Cùng ngày 18/1/1974, lực lượng tăng cường cho Hoàng Sa của VNCH bao gồm Tuần dương hạm Trần Bình Trọng (HQ-5) và Hộ tống hạm Nhật Tảo (HQ-10) có mặt tại trận địa.

8 giờ 30 ngày 19/1, hai nhóm Biệt hải của Việt Nam Cộng hòa đổ bộ thất bại.

Khoảng 9g30, phó đô đốc Hải quân Việt Nam Cộng hòa Hồ Văn Kỳ Thoại theo chỉ thị của tổng thống Nguyễn Văn Thiệu ra khẩu lệnh vắn tắt "khai hỏa".

Do chênh lệch lực lượng và bị động, sau trận đánh, đội hình của Việt Nam Cộng hòa bị tan rã, HQ-10 chìm tại trận còn HQ-16 (bị hỏng nặng) và HQ-4 (chưa bị hỏng), HQ-5 (bị hỏng nặng) rút về Đà Nẵng.
Từ đó, Trung Quốc cưỡng chiếm Hoàng Sa cho đến nay.

Hoàng Sa là một phần lãnh thổ mà tiền nhân từ thời các Chúa Nguyễn thế kỷ 17 đã phải đổ mất bao sinh mạng, đau thương, mất mát để giữ lấy. Thế mà đến thế kỷ 20 lại bị Trung Quốc cưỡng chiếm, 74 người Việt đã tử chiến để bảo vệ quần đảo thiêng liêng của cha ông. 

Vậy nên, lấy lại Hoàng - Trường Sa là lời thề của các thế hệ người Việt Nam từ đó cho đến nay và đến khi nào Hoàng - Trường Sa được trở về với Tổ quốc Việt nam.